| dc.description.abstract | He whakamārama mō te haka
Ko tēnei haka he whakamauharatanga ki te riri whenua i waenganui i Te Whakatōhea me te Karauna i te 23 o Poutūterangi 1865. Ko te ingoa o te pakanga nei ko Te Tarata. Hai tēnei marama kua eke ki te kotahi rau e rima tekau tau mai i tēnei pakanga. Ka kōrerotia te patunga i te mihinare a Te Wākana i te 2 o Poutūterangi i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau mā rima (1865). Nā Kereopa o Ngāti Rangiwewehi i patu a Te Wākana. I haramai a Te Kereopa i raro i te Paimārire (Hauhau) ki Ōpōtiki. Ko tā Te Paimārire kaupapa i tae atu ai ko te kauhau i te whakapono hou a Te Ua Haumēne o Taranaki. Ko ngā āpōtoro i tukuna atu e Te Ua Haumēne ko Pātara Rakataura me Te Kereopa, hoi anō ko te kauhau i te rongopai tā Te Ua Haumēne i whakahau ai. Hoi anō he take tā Te Kereopa, tā te mea i kōhurutia tana wahine me āna tamāhine tokorua ki te whare karakia i Rangiaowhia ki roto o Tainui. Nara i pau a Ngāti Apakura ki te mate ki roto i te ahi, i tahuna te whare karakia e ngā hoia me te iwi o Ngāti Apakura ki roto. Ā i patua anō tana tamāhine hoki ki te pakanga i Hairini. Koiarā tā Kereopa he rānaki i te mate o tana whānau i pau i te ahi nukarau a te Karauna. Nā tēnei patunga i a Te Wākana i riro ai te 250,000 eka o Te Whakatōhea. I tēnei rā tonu o Te Matatini i tēnei tau 2015 kua eke ki te kotahi rau e rima tekau (150) tau o te parekuranui o Te Whakatōhea mō te patunga i te tangata kotahi nā tētahi atu ko Te Kereopa o Ngāti Rangiwewehi. Ko te kōhuru i a Te Whakatōhea me āna tamariki, āna mokopuna, ko te tāwharona i ngā tāne, i ngā wāhine, ko te ekeeke kino te rarahu i ngā wāhine me ngā tamariki kōtiro, tāne hoki. Mutu ana te rarahu ko te kōhuru i a rātou ki te pū, ki te mata o te pēneti ko te tahu rānei. Ko te urupatu anō tērā ko te tahu i ngā pā, i ngā whare tīpuna, i ngā māra, i ngā mira mahi paura, i ngā kaipuke tauhokohoko ki Tāmaki, ki Poihākena, ki Ingarangi. Ko te parekura nui tēnei o Te Whakatōhea, ko te kōhuru i tō mātou katoa, tō mātou ao, tō mātou wairua, tō mātou hinengaro, tō mātou tinana o Te Whakatōhea mō te mate kotahi a te tangata kotahi. Ahakoa he mihingare, he pūrahorua hoki he kawe o kōrero nōna ki a Kāwana Kerei mō ngā nekeneke a Te Whakatōhea ki te tautoko i a Kīngi Tāwhiao me ngā pakanga whenua i Rangiriri, i Ōrakau i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau mā whā (1864). Ki te pakanga o Te Tarata, 14 ngā Māori i mate i tēnei pakanga me ngā hoia pākeha, ngā maemanerau 26. E 500 ngā manemanerau i roto i te ope taua a Kuini Wikitōria. I tēnei pakanga nā Hira Te Popo te rangatira o Ngāti Ira, hapū o Te Whakatōhea i herehangaia ngā tīkouka me ōna rau ki ngā pou o te tūwatawata. Nara i pupuhi ngā pūrepō ngā ki te pā o Te Tarata i hinga ngā tūwatawata me te tū anō. Koirā te mahi a te tīkouka he rākau māmā kāore i whati pēnei i te mānuka me ngā rākau mārō ehara ko tāna he tiaki i te tūwatawata ka tūohu ka tū anō me te maka anō i ngā kariri o te pūrepō ki ngā hōia a te Karauna. Ana nā te tīkouka i āhei a Te Whakatōhea me ōna haumi te rere whakauta ki te tuawhenua. I huihui rātou ki tētahi pā anō ki Kohipawa kīhai i tareka e te Karauna. | |
