Loading...
Abstract
Ko te wherawhera a tēnei tuhinga he titiro ki ngā io mai i ngā tikanga o te ao Māori, ā, ki ngā hau kino e whakataurekareka ana i ā tātou tikanga Māori. Kei roto i ngā iwi katoa o te ao ā rātau tikanga, engari, ko ngā whakamāramatanga o aua tikanga kei te mau ruhiruhi noa i roto i ngā hinengaro o ngā tāngata o tēnā iwi, tēnā iwi, ā, kua ngaro katoa atu rānei. Nā reira, ko tāku he rapu i aua māramatanga kei muri i ngā tikanga Māori, ā, he rapu anō hoki i ngā tāmitanga, i ngā pēhitanga a tauiwi mā, ko te mutunga ka whakapōrearea i ā tātou tikanga Māori.
Ko te aronga rangahau mō tēnei kaupapa he whai i ngā tuhinga me ngā kōrero i ahu mai i te ao Māori me te ao Pākehā. Ko ngā rauemi nei i ahu mai i ngā kohikohinga kōrero tawhito me ngā tuhinga a te hunga o roto i ngā tau kātahi anō ka pahure ake. Ko ngā kōrero tawhito nei hei whakaata ake i te huringa o te ao, ā, ka tīkina atu aua kōrero hei ārahi i te hunga ora kia mau tonu ai ā tātou tikanga Māori.
Ki te whai haere i tēnei momo kaupapa, me mātua whai rawa i ngā kōrero ā-waha hei whakaatu mai, ina kāore hoki i āta tuhia whānuihia ngā kōrero i maringi mai i te hinengaro o te hunga whakautu pātai. Ko ngā kohinga kōrero ā-waha hei tohu i ngā tikanga me ngā whakapono ake i pā mai ki a rātou i te wā e tipu ake ana.
Ko ētahi o ngā kaikōrero i tipu ake i roto i te tūturutanga o te ao Māori, arā, i tipu ake i ngā rekereke o ō rātou kuia, koroua, ā, ko ētahi ahakoa he Māori, i tipu ake anō i roto i te reo me ētahi o ngā tikanga Māori, ko ētahi anō i noho hoki i te tāone.
Ko ngā kaupapa ka whakaarahia ake e tēnei rangahau ko ngā tikanga e hāngai pū ana, e whakamahia ana, e kitea ana, e whakaatu ana anō hoki i ngā whakapono o te Māori. Kāti, ka tirohia ētahi tikanga i waenga i te whānau, ētahi atu tikanga hāngai pū ana ki te manaaki tangata i runga marae me te whakaaro ake ki ngā tohu e tika ana ki te whakanui manuhiri.
He roa te Māori e noho ana i te ao Pākehā, mai i tō rātou taenga mai i te rau tau tekau mā waru. Ko te nuinga o tātau kua roa kē te wehenga mai i te ao tūturu ake o te Māori. Ko ētahi tāngata e pupuri tonu ana i ētahi o ā tātou tikanga, ko ētahi kāhore noa e mōhio ana. Tēnā pea, ko ngā whakatūpato i mau, engari, ko ngā whakamārama kei te ngaro. Kāti, ko te tūmanako mō tēnei tuhingaroa ko te whakahoutia anō o te here ki ā tātou tikanga. Ka āhei hoki te hunga e ngākaunui ana ki te kaupapa nei ki te whai whakaaro, te whai māramatanga.
Ko tēnei tuhinga he tauira hei whakaatu atu he mahi pakeke te hopu, te tiaki, te manaaki me te ako hoki i ngā mātauranga o tuawhakarere. He pēnei anō ēnei tikanga mō nāianei, he toimaha tonu te kawe, te whakaū.
Heoi, ka whakatakia mai ngā kōrero i te orokohanga o te ao hei raranga ake hei whāriki mō te tikanga Māori. Tuatahi, ka tirohia ētahi o ngā whenu o tēnei mahi whata, arā, te ahunga mai o te tikanga Māori me ngā tikanga huhua i whakatauiratia mai e ngā atua Māori. Whai muri atu kei te upoko tuarua, ka whakaraupapahia mai ngā kōrero a te hunga whakautu pātai kia āta kitea ai ō rātou whakaaro mō te tikanga Māori. Ka hāngai pū tonu tēnei titiro ki ngā momo pātai, ā, ka tirohia hoki ngā whakahokinga a taua hunga nā.
Kei te upoko tuatoru ka huri te titiro ki ngā hau pūkeri e tūkino nei i ā tātou tikanga Māori. Tuatahi, ka horahia ngā kōrero, ngā tikanga mō te āhua o te noho a te Māori o mua, kia āta kitea ai i pēhea te āhua o tōna whakahaere i tōna ao o mua. Kātahi, ka āta tirohia ētahi ture Pākehā e tīhaehae nei i ā tātou tikanga, pēnei i te ngaro haere o te reo Māori, te haehae haere o ā tātou tikanga Māori. Ka mutu, ka huri ake ki te whai whakaaro ki ētahi o ngā raru i pā mai ki te tikanga Māori i te neketanga o te Māori ki te tāone noho ai, mahi ai.
Kei te upoko tuawhā ētahi tauira mō ngā tūmomo tikanga e mahia ana e te Māori i waenganui i tōna whānau. Ka tirohia te ringa tapu o te tikanga hei whakaohooho ake i te hinengaro, hei whakatakoto māramatanga mō aua tikanga hoki.
Kei te upoko tuarima te tirohanga ki ngā momo tikanga i runga marae, me ngā momo tohu Māori e whakaatu mai ana i te rangatiratanga o te iwi, pēnei i ngā tohu kino, i ngā tohu ora rānei. Ka tirohia ētahi whakamāramatanga mō te āhua o te noho piri o te Māori ki tōna taiao, he aha ngā kōrero a te taiao ki te Māori, he aha hoki ngā kōrero a ngā kararehe o te taiao.
Hei whakakapi ake i te tuhinga nei ko te whakarāpopototanga. I konei ka titiro whakamuri ki ngā āhuatanga kua ara ake. Ka whakaraupapahia ngā whakakitenga me ngā whakaputanga hei whakaohooho, hei whakaarotanga ake mō te ao kei mua e pā ana ki ā tātou tikanga Māori.
Type
Thesis
Type of thesis
Series
Citation
Date
2003
Publisher
The University of Waikato
Degree
Supervisors
Rights
All items in Research Commons are provided for private study and research purposes and are protected by copyright with all rights reserved unless otherwise indicated.